तत्सम और तद्भव शब्द
तत्सम | तद्भव |
अंगण | आँगन |
अंगप्रौछा | अंगौछा |
अंगरक्षक | अँगरखा |
अंगिका | अँगिया |
अंगुलि | अंगुरी |
अंगुष्ठ | अंगूठा |
अंगुष्ठिका | अँगूठी |
अंजलि | अंजुली |
अंध | अंधा |
अंब | अम्मा |
अंश | अंस |
अकथ्य | अकथ |
अकार्य | अकाज |
अक्षर | आखर |
अक्षवाट | अखाड़ा |
अक्षि | आँख |
अक्षोर | अखरोट |
अगम्य | अगम |
अग्नि | आग |
अग्निष्ठिका | अंगीठी |
अग्रणी | अगाड़ी |
अग्रणी | अगुवा |
अग्रहायण | अगहन |
अज्ञान | अजान |
अट्टालिका | अटारी |
अत्र | यहाँ |
अनशन | अनसन |
अनार्य | अनाड़ी |
अनुत्थ | अनूठा |
अन्धकार | अँधेरा |
अन्न | अनाज |
अन्यत्र | अनत |
अपठ | अपढ़ |
अपादहस्त | अपाहिज |
अभ्यन्तर | भीतर |
अमावस्या | अमावस |
अमूल्य | अमोल |
अमृत | अमिय |
अम्लिका | इमली |
अरघट्ट | रहट |
अरिष्ट | रीठा |
अर्क | अरग |
अर्चि | आंच |
अर्द्ध | आधा |
अर्द्ध तृतीय | अढ़ाई |
अर्पण | अरपन |
अलक्षण | अलच्छन |
अलग्न | अलग |
अलवण | अलोना |
अवतार | औतार |
अवमूर्ध | औंधा |
अवर | ओर |
अवश्याय | ओस |
अशीति | अस्सी |
अश्रु | आँसू |
अष्ट | आठ |
अष्टादश | अठारह |
अष्टानवति | अट्ठानवे |
असौ | वह |
अस्थि | हड्डी |
अहि-फेन | अफीम |
आंचल | आचर |
आंत्र | आंत |
आकाश | आकास |
आखेट | अहेर |
आत्मन | अपना |
आदर्शिका | आरसी |
आदित्यवार | इतवार |
आदेश | आयसु |
आद्य | आज |
आभीर | अहीर |
आभूषण | आभूषन |
आमलक | आँवला |
आम्र | आम |
आम्रचूर्ण | आमचूर |
आर्द्रक | अदरक |
आलस्य | आलस |
आशिष | आशीष |
आशीष | असीस |
आश्चर्य | अचरज |
आश्रय | आसरा |
आषाढ़ | असाढ़ |
इंधन | ईधन |
इक्षु | ईख |
इमि | एवम |
इष्टिका | ईंट |
ईदृश्य | ऐसा |
ईर्ष्या | रीस |
उच्च | ऊँचा |
उज्ज्वल | उजला |
उत्तिष्ठ | उठ |
उत्थान | उठान |
उद्गत | उठना |
उद्गलन | उगलना |
उद्यान | बाग़ |
उद्वर्तन | उबटन |
उद्वालन | उबालना |
उपरि | पर |
उपर्युक्त | उपयुक्त |
उपल | ओला |
उपवास | उपास |
उपशाल | ओसार |
उपाध्याय | ओझा |
उपालम्भ | उलाहना |
उलूक | उल्लू |
उल्लास | हुलास |
उष्ट्र | ऊँट |
ऊर्ण | ऊन |
ऋक्ष | रीछ |
एकल | अकेला |
एकलपुत्र | इकलौता |
एष | यह |
ऐक्य | एका |
कंकण | कंगन |
कंकती | कंघी |
कंटफल | कटहल |
कंदुक | गेंद |
कच्छप | कछुआ |
कज्जल | काजल |
कटाह | कड़ाह |
कटु | कडुआ |
कणिका | किनकी |
कति | कई |
कपर्दिका | कौड़ी |
कपाट | किवाड़ |
कपित्थ | कैथा |
कर्कट | केकड़ा |
कर्ण | कान |
कर्त्तव्य | करतब |
कर्पट | कपड़ा |
कर्पूर | कपूर |
कर्म | करम |
काक | कौआ |
काणः | काना |
कार्य | काज |
काष्ठ | काठ |
काष्ठगृह | कटहरा |
कास | खाँसी |
किंपुनः | क्यों |
कुक्षि | कोख |
कुठार | कुल्हाड़ा |
कुपच | कच्चा |
कुपुत्र | कपूत |
कुमार | कुँवर |
कुम्भकार | कुम्हार |
कुष्ट | कोढ़ |
कुष्ठी | कोढ़ी |
कूर्चिका | कूची |
कृतः | किया |
कृत्यगृह | कचहरी |
कृषक | किसान |
कृष्ण | किसन |
कृष्ण | कान्ह |
केश | केस |
केशरी | केहरी |
कैवर्त्त | केवट |
कोटि | करोड़ |
कोण | कोना |
कोष्ठिका | कोठी |
क्रोड | गोंद |
क्रोश | कोस |
क्लेश | कलेश |
क्षत्रिय | खत्री |
क्षार | खार |
क्षार | राख |
क्षीण | झीना |
क्षीर | खीर |
क्षेत्र | खेत |
क्षेत्रित | खेती |
खण्डगृह | खंडहर |
खनि | खान |
खर्जू | खुजली |
खर्पर | खप्पर |
गंभीर | गहरा |
गणन | गिनना |
गर्त | गड्ढा |
गर्दभ | गधा |
गलन | गलना |
गायक | गवैया |
गुंठन | घूँघट |
गुण | गुन |
गृध्र | गीध |
गृह | घर |
गो | गाय |
गोधूम | गेहूँ |
गोपालक | ग्वाला |
गोमय/गोमल | गोबर |
गोस्वामी | गुसाईं |
गौर | गोरा |
ग्रंथि | गांठ |
ग्राम | गाँव |
ग्रामीण | गँवार |
ग्रीष्म | गर्मी |
घट | घड़ा |
घटिका | घड़ी |
घृत | घी |
घोटक | घोड़ा |
चंचु | चोंच |
चक्र | चाक |
चटिका | चिड़िया |
चणक | चना |
चतुर्थ | चौथा |
चतुष्काठ | चौखट |
चतुष्पद | चौपाया |
चत्वारि | चार |
चन्द्रिका | चाँदनी |
चरण | चरन |
चर्मकार | चमार |
चर्वण | चबाना |
चित्रकार | चितेरा |
चैत्र | चैत |
छत्र | छाता |
छाया | छाँह |
छिद्र | छेद |
जंघा | जाँघ |
जटा | जड़ |
जाड्य | जाड़ा |
जिह्वा | जुबान |
जिह्वा | जीभ |
जीर्ण | झीना |
जुष्ट | झूठा |
जृम्भिका | जम्हाई |
ज्येष्ठ | जेठ |
ज्वलन | जलना |
झटिति | झट |
डाकिनी | डायन |
तड़ाग | तालाब |
तपस्वी | तपसी |
तव | तेरा |
ताप | ताव |
ताम्र | ताँबा |
तिथिवार | त्यौहार |
तीक्ष्ण | तीखा |
तुन्द | तोंद |
तुषमे | तुम |
तृण | तिनका |
तैल | तेल |
त्रयगुण | तिगुना |
त्रुतयते | टूटना |
त्वरित | तुरंत |
दंड | डंडा |
दंत | दाँत |
दंश | डंक |
दंशन | डसना |
दंष्ट्रिका | दाढ़ी |
दक्षिण | दाहिना |
दद्रु | दाद |
दधि | दही |
दमन | दबाना |
दश | दस |
दशम | दसवाँ |
दीप | दीया |
दीपावली | दीवाली |
दुग्ध | दूध |
दुर्बल | दुबला |
दूर्वा | दूब |
दृश | देखना |
द्राक्षा | दाख |
द्रोण | दोना |
द्विगुण | दूना |
द्वितीय | दूजा |
द्विपट्ट | दुपट्टा |
द्विवर | देवर |
धनिका | धनिया |
धरित्री | धरती |
धात्री | दाई |
धान्य | धुआं |
धावन | धोना |
धूम्र | धुआँ |
धूलि | धूल |
धैर्य | धीरज |
ध्वनि | धुनि |
नकुल | नेवला |
नक्र | नाक |
नक्षत्र | नखत |
नख | नाख़ून |
नग्न | नंगा |
ननांदृपति | नंदोई |
नप्तृ | नाती |
नयन | नैन |
नव | नया |
नापित | नाई |
नारिकेल | नारियल |
निद्रा | नींद |
निमंत्रण | न्योता |
निम्ब | नीम |
निम्बक | नींबू |
नियम | नेम |
निर्गलन | निगलना |
निर्झर | झरना |
निष्ठुर | निठुर |
नृत्य | नाच |
पंक्ति | पांत |
पक्व | पक्का |
पक्वान्न | पकवान |
पटल | पलड़ा |
पण्यशालिका | पनसारी |
पत्र | पत्ता |
परपौत्र | परपोता |
परमार्थ | परमारथ |
परशु | फरसा |
परश्व | परसों |
परश्वः | परसों |
परिकूट | परकोटा |
परिधान | पहनावा |
परीक्षा | परिच्छा |
पर्ण | पन्ना |
पर्पट | पराठा |
पर्पटी | पपड़ी |
पर्यंक | पलंग |
पल्लव | पल्ला |
पवन | हवा |
पश्चात | पीछे |
पाणि | पानि |
पाद | पाँव |
पादोन | पौना |
पार्श्व | पास |
पाशिका | फांसी |
पाषाण | पाहन |
पिटक | पिटारा |
पितृ | पिता |
पिपासा | प्यास |
पिप्पल | पीपल |
पीठिका | पीढ़ी |
पीत | पीला |
पुच्छ | पूंछ |
पुत्तलिका | पुतली |
पुत्र | पूत |
पुत्रवधू | पतोहू |
पुराण | पुरान |
पुष्कर | पोखर |
पुष्प | फूल |
पुस्तक | पोथी |
पूजाकारी | पुजारी |
पूर्ण | पूरा |
पूर्व | पूरब |
पृष्ठ | पीठ |
पौत्र | पोता |
पौष | पूस |
प्रकट | परगट |
प्रणाल | परनाला |
प्रतनु | पतला |
प्रतिच्छाया | परछांई |
प्रतिपदा | परिवा |
प्रतिवास | पड़ोस |
प्रत्यभिज्ञान | पहचान |
प्रथिल | पहला |
प्रभुत्व | पहुँच |
प्रसरण | पसरना |
प्रसारण | पसारना |
प्रस्तर | पत्थर |
प्रस्वेद | पसीना |
प्रहर | पहर |
प्रहरी | पहरी |
प्रापण | पाना |
प्रिय | पिया |
फाल्गुन | फागुन |
बंधन | बाँधना |
बज्रांग | बजरंग |
बधिर | बहरा |
बन्ध्या | बाँझ |
बरयात्रा | बारात |
बर्कर | बकरा |
बलीवर्द | बैल |
बालुका | बालू |
बाहु | बाँह |
बाह्य | बाहर |
बिल्व | बेल |
बुभुक्षा | भूख |
भक्त | भगत |
भगिनी | बहन |
भगिनीपति | बहनोई |
भल्लुक | भालू |
भागिनेय | भांजा |
भाटक | भाड़ा |
भाद्रपद | भादों |
भिक्षा | भीख |
भिक्षाकारी | भिखारी |
भित्ति | भीत |
भ्रमर | भौंरा |
भ्रातृज्य | भतीजा |
भ्रातृभार्या | भाभी |
भ्रू | भौंह |
मंत्रकारी | मदारी |
मंथज | मक्खन |
मक्षिका | मक्खी |
मण्डप | मँड़ुआ |
मत्सर | मच्छर |
मत्स्य | मछली |
मनुष्य | मानुस |
मया | मैं |
मयूर | मोर |
मरण | मरना |
मस्तक | माथा |
महापात्र | महावत |
महार्घ | महंगा |
माता | माँ |
मातृश्वसा | मौसी |
माल्य | माला |
मित्र | मीत |
मिष्ट | मीठा |
मुकुट | मौर |
मुख | मुंह |
मुख्य | मुखिया |
मुद्ग | मूंग |
मुषल | मूसल |
मुष्टि | मुट्ठी |
मूढ़ | मूर्ख |
मूल्य | मोल |
मूषक | मूसा |
मृत्तिका | मिट्टी |
मृत्यु | मौत |
यंत्र | जंतर |
यः | जौ |
यजमान | जजमान |
यज्ञोपवीत | जनेऊ |
यदा | जब |
यम | जम |
यमुना | जमुना |
यव | जौ |
यवनिका | अजवाइन |
युक्त | जोड़ा |
युवा | जवान |
यूथ | जत्था |
योगी | जोगी |
यौवन | जोबन |
रक्षण | रखना |
रक्षा | राखी |
रजनी | रैन |
रज्जु | रस्सी |
रत्तिका | रत्ती |
रश्मि | रस्सी |
राजपुत्र | राजपूत |
राजा | राय |
राज्ञी | रानी |
रात्रि | रात |
राशि | रास |
राष्ट्र | राज्य |
रिक्त | रीता |
रुक्ष | रूखा |
रुदन | रोना |
रुष्ट | रूठा |
रेणु | रेनु |
रोम | रुआं |
लंग | लंगड़ा |
लंघन | लांघना |
लक्ष | लाख |
लक्षण | लच्छन |
लगुड यष्टि | लाठी |
लघुक | हलका |
लज्जा | लाज |
लम्बक | लम्बा |
ललाट | लिलार |
लवंग | लौंग |
लवण | लोन |
लवण | नोन |
लशुन | लहसुन |
लागुड़ | लकड़ी |
लिंगपट्ट | लंगोट |
लिक्षा | लीख |
लुंचन | नोचना |
लेपिका | लेई |
लौह | लोहा |
लौहकार | लोहार |
वंश | बांस |
वक | बगुला |
वचन | बैन |
वट | बरगद |
वणिक | बनिया |
वत्स | बच्चा |
वत्स | बछड़ा |
वधू | बहू |
वन | बन |
वर्तिका | बत्ती |
वर्द्धकि | बढ़ई |
वर्धकिन | बढ़ई |
वर्ष | बरस |
वर्षण | बरसना |
वाटिका | बाड़ी |
वातुल | बावला |
वातुलक | बाबला |
वाद्य | बाजा |
वानर | बन्दर |
वाम | बायां |
वामन | बौना |
वाराणसी | बनारस |
वारिद | बादल |
वार्ता | बात |
वाष्प | भाप |
वासगृह | बसेरा |
विंशति | बीस |
विक्रयण | बिकना |
विक्षोभ | विछोह |
विद्युत | बिजली |
विनति | बिनती |
विभूति | भभूत |
विरुप | बुरा |
विल्ब | बेल |
विवाह | ब्याह |
विस्मृति | विसरना |
वृत्तिक | बूंटी |
वृद्ध | बूढ़ा |
वृश्चिक | बिच्छू |
वेदना | बेदना |
व्यतीत | बीता |
व्याख्यान | बखान |
व्याघ्र | वाघ |
शकल | छिलका |
शकुन | सगुन |
शत | सौ |
शय्या | सेज |
शर्करा | शक्कर |
शलाका | सलाई |
शाक | साग |
शिंशपा | शीशम |
शिक्षा | सीख |
शिर | सिर |
शिष्य | सिक्ख |
शीत | ठंडा |
शीतल | सीला |
शीर्ष | शीश |
शुण्ड | सूंड |
शुष्क | सूखा |
शुष्ठि | सोंठ |
शूकर | सुअर |
शून्य | सूना |
शृंग | सींग |
शृंगार | सिंगार |
शृंगाल | सियार |
शोभन | सोहन |
श्मश्रु | मूंछ |
श्याल | साला |
श्रावण | सावन |
श्रेणी | सीढ़ी |
श्रेष्ठी | सेठ |
श्वश्रू | सास |
श्वसुराल | ससुराल |
श्वांस | सांस |
श्वास | साँस |
संतापन | सताना |
संध्या | शाम |
संन्यासी | सन्यासी |
संबुद्धि | समझ |
सक्तु | सत्तू |
सच्चक | सांचा |
सज्जापन | सजाना |
सज्ञान | सयाना |
सत्य | सच |
सपत्नी | सौत |
सप्तशती | सतसई |
सर्प | साँप |
सर्षप | सरसों |
साक्षी | साखी |
सार्द्ध | साढ़े |
सुपुत्र | सपूत |
सूचिका | सुई |
सूत्र | सूत |
सौभाग्य | सुहाग |
स्कन्दभार | कहार |
स्तन | थन |
स्तम्भ | खम्भा |
स्तम्भन | थामना |
स्तुति | अस्तुति |
स्तोक | थोड़ा |
स्थल | थल |
स्थान | थान |
स्नान | नहान |
स्नायु | नस |
स्नेह | नेह |
स्फटिक | फिटकरी |
स्फुटन | फूटना |
स्फूर्ति | फुर्ती |
स्फोट | फोड़ा |
स्मरण | सुमिरन |
स्वक | सगा |
स्वप्न | सपना |
स्वर्ण | सोना |
स्वर्ण | सुवरण/सोना |
स्वामी | साईं |
हरिद्रा | हल्दी |
हरीतकी | हरड़ |
हस्ति | हाथी |
हस्तिनी | हथिनी |
हास्य | हँसना |
हितेच्छु | हितैषी |
हीरक | हीरा |
होलिका | होली |
ह्वेषण | हिनहिनाना |