हिन्दी व्याकरण

        तत्सम और तद्‌भव शब्द

तत्सम तद्‌भव 
अंगण आँगन
अंगप्रौछा अंगौछा
अंगरक्षक अँगरखा
अंगिका अँगिया
अंगुलि अंगुरी
अंगुष्ठ अंगूठा
अंगुष्ठिका अँगूठी
अंजलि अंजुली
अंध अंधा
अंब अम्मा
अंश अंस
अकथ्य अकथ
अकार्य अकाज
अक्षर आखर
अक्षवाट अखाड़ा
अक्षि आँख
अक्षोर अखरोट
अगम्य अगम
अग्नि आग
अग्निष्ठिका अंगीठी
अग्रणी अगाड़ी
अग्रणी अगुवा
अग्रहायण अगहन
अज्ञान अजान
अट्टालिका अटारी
अत्र यहाँ
अनशन अनसन
अनार्य अनाड़ी
अनुत्थ अनूठा
अन्धकार अँधेरा
अन्न अनाज
अन्यत्र अनत
अपठ अपढ़
अपादहस्त अपाहिज
अभ्यन्तर भीतर
अमावस्या अमावस
अमूल्य अमोल
अमृत अमिय
अम्लिका इमली
अरघट्ट रहट
अरिष्ट रीठा
अर्क अरग
अर्चि आंच
अर्द्ध आधा
अर्द्ध तृतीय अढ़ाई
अर्पण अरपन
अलक्षण अलच्छन
अलग्न अलग
अलवण अलोना
अवतार औतार
अवमूर्ध औंधा
अवर ओर
अवश्याय ओस
अशीति अस्सी
अश्रु आँसू
अष्ट आठ
अष्टादश अठारह
अष्टानवति अट्ठानवे
असौ वह
अस्थि हड्डी
अहि-फेन अफीम
आंचल आचर
आंत्र आंत
आकाश आकास
आखेट अहेर
आत्मन अपना
आदर्शिका आरसी
आदित्यवार इतवार
आदेश आयसु
आद्य आज
आभीर अहीर
आभूषण आभूषन
आमलक आँवला
आम्र आम
आम्रचूर्ण आमचूर
आर्द्रक अदरक
आलस्य आलस
आशिष आशीष
आशीष असीस
आश्चर्य अचरज
आश्रय आसरा
आषाढ़ असाढ़
इंधन ईधन
इक्षु ईख
इमि एवम
इष्टिका ईंट
ईदृश्य ऐसा
ईर्ष्या रीस
उच्च ऊँचा
उज्ज्वल उजला
उत्तिष्ठ उठ
उत्थान उठान
उद्गत उठना
उद्गलन उगलना
उद्यान बाग़
उद्वर्तन उबटन
उद्वालन उबालना
उपरि पर
उपर्युक्त उपयुक्त
उपल ओला
उपवास उपास
उपशाल ओसार
उपाध्याय ओझा
उपालम्भ उलाहना
उलूक उल्लू
उल्लास हुलास
उष्ट्र ऊँट
ऊर्ण ऊन
ऋक्ष रीछ
एकल अकेला
एकलपुत्र इकलौता
एष यह
ऐक्य एका
कंकण कंगन
कंकती कंघी
कंटफल कटहल
कंदुक गेंद
कच्छप कछुआ
कज्जल काजल
कटाह कड़ाह
कटु कडुआ
कणिका किनकी
कति कई
कपर्दिका कौड़ी
कपाट किवाड़
कपित्थ कैथा
कर्कट केकड़ा
कर्ण कान
कर्त्तव्य करतब
कर्पट कपड़ा
कर्पूर कपूर
कर्म करम
काक कौआ
काणः काना
कार्य काज
काष्ठ काठ
काष्ठगृह कटहरा
कास खाँसी
किंपुनः क्यों
कुक्षि कोख
कुठार कुल्हाड़ा
कुपच कच्चा
कुपुत्र कपूत
कुमार कुँवर
कुम्भकार कुम्हार
कुष्ट कोढ़
कुष्ठी कोढ़ी
कूर्चिका कूची
कृतः किया
कृत्यगृह कचहरी
कृषक किसान
कृष्ण किसन
कृष्ण कान्ह
केश केस
केशरी केहरी
कैवर्त्त केवट
कोटि करोड़
कोण कोना
कोष्ठिका कोठी
क्रोड गोंद
क्रोश कोस
क्लेश कलेश
क्षत्रिय खत्री
क्षार खार
क्षार राख
क्षीण झीना
क्षीर खीर
क्षेत्र खेत
क्षेत्रित खेती
खण्डगृह खंडहर
खनि खान
खर्जू खुजली
खर्पर खप्पर
गंभीर गहरा
गणन गिनना
गर्त गड्ढा
गर्दभ गधा
गलन गलना
गायक गवैया
गुंठन घूँघट
गुण गुन
गृध्र गीध
गृह घर
गो गाय
गोधूम गेहूँ
गोपालक ग्वाला
गोमय/गोमल गोबर
गोस्वामी गुसाईं
गौर गोरा
ग्रंथि गांठ
ग्राम गाँव
ग्रामीण गँवार
ग्रीष्म गर्मी
घट घड़ा
घटिका घड़ी
घृत घी
घोटक घोड़ा
चंचु चोंच
चक्र चाक
चटिका चिड़िया
चणक चना
चतुर्थ चौथा
चतुष्काठ चौखट
चतुष्पद चौपाया
चत्वारि चार
चन्द्रिका चाँदनी
चरण चरन
चर्मकार चमार
चर्वण चबाना
चित्रकार चितेरा
चैत्र चैत
छत्र छाता
छाया छाँह
छिद्र छेद
जंघा जाँघ
जटा जड़
जाड्य जाड़ा
जिह्वा जुबान
जिह्वा जीभ
जीर्ण झीना
जुष्ट झूठा
जृम्भिका जम्हाई
ज्येष्ठ जेठ
ज्वलन जलना
झटिति झट
डाकिनी डायन
तड़ाग तालाब
तपस्वी तपसी
तव तेरा
ताप ताव
ताम्र ताँबा
तिथिवार त्यौहार
तीक्ष्ण तीखा
तुन्द तोंद
तुषमे तुम
तृण तिनका
तैल तेल
त्रयगुण तिगुना
त्रुतयते टूटना
त्वरित तुरंत
दंड डंडा
दंत दाँत
दंश डंक
दंशन डसना
दंष्ट्रिका दाढ़ी
दक्षिण दाहिना
दद्रु दाद
दधि दही
दमन दबाना
दश दस
दशम दसवाँ
दीप दीया
दीपावली दीवाली
दुग्ध दूध
दुर्बल दुबला
दूर्वा दूब
दृश देखना
द्राक्षा दाख
द्रोण दोना
द्विगुण दूना
द्वितीय दूजा
द्विपट्ट दुपट्टा
द्विवर देवर
धनिका धनिया
धरित्री धरती
धात्री दाई
धान्य धुआं
धावन धोना
धूम्र धुआँ
धूलि धूल
धैर्य धीरज
ध्वनि धुनि
नकुल नेवला
नक्र नाक
नक्षत्र नखत
नख नाख़ून
नग्न नंगा
ननांदृपति नंदोई
नप्तृ नाती
नयन नैन
नव नया
नापित नाई
नारिकेल नारियल
निद्रा नींद
निमंत्रण न्योता
निम्ब नीम
निम्बक नींबू
नियम नेम
निर्गलन निगलना
निर्झर झरना
निष्ठुर निठुर
नृत्य नाच
पंक्ति पांत
पक्व पक्का
पक्वान्न पकवान
पटल पलड़ा
पण्यशालिका पनसारी
पत्र पत्ता
परपौत्र परपोता
परमार्थ परमारथ
परशु फरसा
परश्व परसों
परश्वः परसों
परिकूट परकोटा
परिधान पहनावा
परीक्षा परिच्छा
पर्ण पन्ना
पर्पट पराठा
पर्पटी पपड़ी
पर्यंक पलंग
पल्लव पल्ला
पवन हवा
पश्चात पीछे
पाणि पानि
पाद पाँव
पादोन पौना
पार्श्व पास
पाशिका फांसी
पाषाण पाहन
पिटक पिटारा
पितृ पिता
पिपासा प्यास
पिप्पल पीपल
पीठिका पीढ़ी
पीत पीला
पुच्छ पूंछ
पुत्तलिका पुतली
पुत्र पूत
पुत्रवधू पतोहू
पुराण पुरान
पुष्कर पोखर
पुष्प फूल
पुस्तक पोथी
पूजाकारी पुजारी
पूर्ण पूरा
पूर्व पूरब
पृष्ठ पीठ
पौत्र पोता
पौष पूस
प्रकट परगट
प्रणाल परनाला
प्रतनु पतला
प्रतिच्छाया परछांई
प्रतिपदा परिवा
प्रतिवास पड़ोस
प्रत्यभिज्ञान पहचान
प्रथिल पहला
प्रभुत्व पहुँच
प्रसरण पसरना
प्रसारण पसारना
प्रस्तर पत्थर
प्रस्वेद पसीना
प्रहर पहर
प्रहरी पहरी
प्रापण पाना
प्रिय पिया
फाल्गुन फागुन
बंधन बाँधना
बज्रांग बजरंग
बधिर बहरा
बन्ध्या बाँझ
बरयात्रा बारात
बर्कर बकरा
बलीवर्द बैल
बालुका बालू
बाहु बाँह
बाह्य बाहर
बिल्व बेल
बुभुक्षा भूख
भक्त भगत
भगिनी बहन
भगिनीपति बहनोई
भल्लुक भालू
भागिनेय भांजा
भाटक भाड़ा
भाद्रपद भादों
भिक्षा भीख
भिक्षाकारी भिखारी
भित्ति भीत
भ्रमर भौंरा
भ्रातृज्य भतीजा
भ्रातृभार्या भाभी
भ्रू भौंह
मंत्रकारी मदारी
मंथज मक्खन
मक्षिका मक्खी
मण्डप मँड़ुआ
मत्सर मच्छर
मत्स्य मछली
मनुष्य मानुस
मया मैं
मयूर मोर
मरण मरना
मस्तक माथा
महापात्र महावत
महार्घ महंगा
माता माँ
मातृश्वसा मौसी
माल्य माला
मित्र मीत
मिष्ट मीठा
मुकुट मौर
मुख मुंह
मुख्य मुखिया
मुद्ग मूंग
मुषल मूसल
मुष्टि मुट्ठी
मूढ़ मूर्ख
मूल्य मोल
मूषक मूसा
मृत्तिका मिट्टी
मृत्यु मौत
यंत्र जंतर
यः जौ
यजमान जजमान
यज्ञोपवीत जनेऊ
यदा जब
यम जम
यमुना जमुना
यव जौ
यवनिका अजवाइन
युक्त जोड़ा
युवा जवान
यूथ जत्था
योगी जोगी
यौवन जोबन
रक्षण रखना
रक्षा राखी
रजनी रैन
रज्जु रस्सी
रत्तिका रत्ती
रश्मि रस्सी
राजपुत्र राजपूत
राजा राय
राज्ञी रानी
रात्रि रात
राशि रास
राष्ट्र राज्य
रिक्त रीता
रुक्ष रूखा
रुदन रोना
रुष्ट रूठा
रेणु रेनु
रोम रुआं
लंग लंगड़ा
लंघन लांघना
लक्ष लाख
लक्षण लच्छन
लगुड यष्टि लाठी
लघुक हलका
लज्जा लाज
लम्बक लम्बा
ललाट लिलार
लवंग लौंग
लवण लोन
लवण नोन
लशुन लहसुन
लागुड़ लकड़ी
लिंगपट्ट लंगोट
लिक्षा लीख
लुंचन नोचना
लेपिका लेई
लौह लोहा
लौहकार लोहार
वंश बांस
वक बगुला
वचन बैन
वट बरगद
वणिक बनिया
वत्स बच्चा
वत्स बछड़ा
वधू बहू
वन बन
वर्तिका बत्ती
वर्द्धकि बढ़ई
वर्धकिन बढ़ई
वर्ष बरस
वर्षण बरसना
वाटिका बाड़ी
वातुल बावला
वातुलक बाबला
वाद्य बाजा
वानर बन्दर
वाम बायां
वामन बौना
वाराणसी बनारस
वारिद बादल
वार्ता बात
वाष्प भाप
वासगृह बसेरा
विंशति बीस
विक्रयण बिकना
विक्षोभ विछोह
विद्युत बिजली
विनति बिनती
विभूति भभूत
विरुप बुरा
विल्ब बेल
विवाह ब्याह
विस्मृति विसरना
वृत्तिक बूंटी
वृद्ध बूढ़ा
वृश्चिक बिच्छू
वेदना बेदना
व्यतीत बीता
व्याख्यान बखान
व्याघ्र वाघ
शकल छिलका
शकुन सगुन
शत सौ
शय्या सेज
शर्करा शक्कर
शलाका सलाई
शाक साग
शिंशपा शीशम
शिक्षा सीख
शिर सिर
शिष्य सिक्ख
शीत ठंडा
शीतल सीला
शीर्ष शीश
शुण्ड सूंड
शुष्क सूखा
शुष्ठि सोंठ
शूकर सुअर
शून्य सूना
शृंग सींग
शृंगार सिंगार
शृंगाल सियार
शोभन सोहन
श्मश्रु मूंछ
श्याल साला
श्रावण सावन
श्रेणी सीढ़ी
श्रेष्ठी सेठ
श्वश्रू सास
श्वसुराल ससुराल
श्वांस सांस
श्वास साँस
संतापन सताना
संध्या शाम
संन्यासी सन्यासी
संबुद्धि समझ
सक्तु सत्तू
सच्चक सांचा
सज्जापन सजाना
सज्ञान सयाना
सत्य सच
सपत्नी सौत
सप्तशती सतसई
सर्प साँप
सर्षप सरसों
साक्षी साखी
सार्द्ध साढ़े
सुपुत्र सपूत
सूचिका सुई
सूत्र सूत
सौभाग्य सुहाग
स्कन्दभार कहार
स्तन थन
स्तम्भ खम्भा
स्तम्भन थामना
स्तुति अस्तुति
स्तोक थोड़ा
स्थल थल
स्थान थान
स्नान नहान
स्नायु नस
स्नेह नेह
स्फटिक फिटकरी
स्फुटन फूटना
स्फूर्ति फुर्ती
स्फोट फोड़ा
स्मरण सुमिरन
स्वक सगा
स्वप्न सपना
स्वर्ण सोना
स्वर्ण सुवरण/सोना
स्वामी साईं
हरिद्रा हल्दी
हरीतकी हरड़
हस्ति हाथी
हस्तिनी हथिनी
हास्य हँसना
हितेच्छु हितैषी
हीरक हीरा
होलिका होली
ह्वेषण हिनहिनाना
%d bloggers like this: